زالو درمانی چیست و چه کاربردی دارد؟

زالو درمانی چیست؟

تاریخچه:

چنان‌که گزارش شده زالو درمانی ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در مصر انجام می‌شد. زالو درمانی در ایران، مصر، روم و یانام و بعدها در اروپا رواج پیدا کرد^[۱]

نظر حکمای اسلامی پیرامون زالو درمانی

حکیم جرجانی در کتاب سوم ذخیره خوارزمشاهی اشاره‌ای به نحوه استعمال زالو و جایگاه درمانی آن کرده منفعت زالواندازی را بیشتر در بیماری‌های پوستی می‌داند و معتقد است ابتدا باید تن را با فصد و مسهل پاکیزه کرد و سپس زالو انداخت.

شیخ‌الرئیس ابن‌سینا باب مبسوطی پیرامون زالو دارد و چنین می‌فرماید:

از زالوهایی که کرک ریز و نرم دارند یا لاجوردی رنگ هستند پرهیز کنید زیرا دچار غشی، خونریزی، تب، سستی و قرحه‌های بدخیم خواهید شد. از زالویی استفاده شود که در آب‌های خزه‌دار که محل زیست قورباغه‌هاست نمو کرده و نه زالویی که در آبهای گل‌آلود سیاه بوده‌است.

استفاده در پزشکی

سازمان غذا و داروی آمریکا در ۲۴ ژوئن ۲۰۰۴ استفاده از زالو را برای مقاصد پزشکی قانونی اعلام کرد.

بیماریهای قابل درمان با زالو

۱ـ بیماریهای پوستی ـ جوش: درمان بیماریهای پوستی یک از محدودهای مهم و ممتاز در زمینه زالو درمانی می‌باشد.

۲ـ صدمات: زالودرمانی موقعیت خوبی را در درمان کوفتگی ما صدمات خون مردگی و ورم کسب کرده‌است.

۳ـ جراحی پلاستیک و پیوند اعضاء

۴ـ بیماری‌های دستگاه حرکتی: بیماریهای دستگاه حرکتی شایعترین بیماری زمان حاضر می‌باشد.

۵ـ آرتروز Artherose: آرتروز به معنی فرسودگی مفصل می‌باشد و به‌طور طبیعی در افراد مسن شدیدتر ظاهر می‌شود.

۶ـ رماتیسم مفصلی Rhematism: در رماتیسم مفصلی به وسیله عمل روی کل تورم مفصل می‌باشد.

۷ـ بیماریهای چشمی: مقالات متعددی دربارهٔ استفاده موفقیت‌آمیز زالو درمانی در بیماریهای چشمی مختلف در دسترس است.

۸ـ تورم چشم‌ها: زالودرمانی نتایج موفقیت‌آمیزی در درمان تورم‌های چشمی زیر داشته‌است.

۹ـ بیماریهای گوش: ۲ الی ۴ زالو پشت هر گوشی در فواصل هر چند هفته تکرار شود تا نتیجه مطلوب حاصل گردد.

۱۰ـ بیماریهای قلبی عروقی ـ تنگی عروق: تنگی عروق سیاهرگی مربوط به گشادی رگ می‌شود که اغلب بر اثر تضعیف بافت پیوندی می‌باشد.

۱۱ـ اختلال گردش خون: اختلال گردش خون دست و پا (دست و پای سرد) به وسیله زالو درمانی در محدوده ستون مهره‌ها قابل درمان است. انگشتان ومناطقی که به عللی گانگرن شده‌اند. افراد دیابتیکی که از سردی و مورمور و گزگز پاها شکایت دارند کسانیکه از درد ساق پا و پاشنه پا شکایت دارند.

۱۲ـ اسپاسم و دردهای عضلانی: با زالو اندازی روی مناطق دردناک می‌توان درد را کاهش داد و اسپاسم را مرتفع نمود.

انتقال بیماری توسط زالو

زالوها به خودی خود بیماری ای ایجاد نمی‌کنند اما ممکن است به عنوان یک ناقل عمل کرده و موجب ایجاد بیماری‌هایی مانند هپاتیت در انسان گردند.

زالوهایی که دارای سر بزرگ یا درازای بیش از ۱۲ سانتی‌متر دارند ممکن است مضر باشد. به گفته ابن سینا «از زالوهایی که کرک‌ریز و نرم دارند یا لاجوردی رنگ هستند پرهیز کنید زیرا دچار غشی، خونریزی، تب، سستی و قرحه‌های بدخیم خواهید شد. از زالویی استفاده شود که در آب‌های خزه‌دار که محل زیست قورباغه‌هاست رشد و نمو کرده و نه زالویی که در آبهای گل‌آلود سیاه بوده‌است.» که احتمالاً این برحذر داشتن در استفاده از برخی زالوها به دلیل این باشد که این انواع احتمالاً ناقلان بهتر برای بیماری‌ها هستند.

نوع زالو

زالوی پزشکی با (نام علمی: Hirudo medicinalis) جزء گروه خونخواران است. طول این زالو بین ۵ تا ۱۲ سانتیمتر است و گاهی تا ۲۵ سانتیمتر هم می‌رسد عرض آن حدود یک سانتیمتر است. رنگ آن متنوع است و غالباً زیتونی سیاه یا قهوه‌ای یا حنایی مایل به سیاه است.

 

فواید زالو درمانی چیست؟

 

از دوران مصر باستان استفاده از زالو در پزشکی برای درمان ناهنجاری‌های سیستم عصبی، درمان مشکلات دندانی، مراقبت از پوست و عفونت‌ها مرسوم بوده است. امروزه در جراحی پلاستیک و دیگر ریزجراحی‌هایی که نیازمند میکروسکوپ هستند، از زالو استفاده می‌شود. زالوها باعث خون‌رسانی به زخم و جراحت‌ها می‌شوند و آنها را درمان ‌می‌کنند. درادامه با روش استفاده از زالو و فواید آن در درمان بیماری‌های مختلف و عوارض جانبی احتمالی آن آشنا خواهیم شد.

 

زالو درمانی چیست؟

زالوهای مورداستفاده در پزشکی، سه آرواره و ردیف‌های کوچکی از دندان دارند. آنها با دندان‌هایشان به درون پوست فرد نفوذ کرده و به‌وسیله بزاق دهان‌شان، ضدانعقاد‌های خون را وارد بدن او می‌کنند. این کار باعث رقیق شدن خون در این ناحیه می‌شود. در این مرحله، به زالو اجازه داده می‌شود تا به‌مدت ۲۰ تا ۴۵ دقیقه خون فرد تحت درمان را بمکد. در این مدت هر زالو می‌تواند حدود ۱۵ میلی‌لیتر‌ خون بمکد. زالوهای مناسب در پزشکی معمولا در مجارستان یا سوئد یافت می‌شوند.

از زالو در درمان بیماری‌های مختلفی استفاده می‌شود. از افرادی که زالو درمانی برای آنها مناسب است، می‌توان به کسانی اشاره کرد که بر اثر بیماری دیابت در آستانه‌ی خطر قطع عضو قرار دارند، افرادی که ناراحتی‌های قلبی دارند و افرادی که تحت جراحی پلاستیک و خطر از دست دادن برخی از بافت‌های نرم‌شان هستند. همچنین این درمان به افرادی که مبتلا به مشکلات انعقاد خون و یا واریس هستند نیز توصیه می‌شود.

کاربردهای زالو و فواید زالو درمانی

۱. زالودرمانی در پزشکی

زالوها در هر جلسه از درمان، خودشان را به بدن بیمار چسبانده و شروع به مکیدن خون او می‌کنند. سپس در همان حال پروتئین و پپتیدهایی ترشح می‌کنند که موجب رقیق شدن و پیشگیری از لخته شدن خون می‌شوند. زالوها پس از پایان کار خود، زخمی بسیار کوچک و Y شکل از خود به‌جا ‌می‌گذارند که معمولا بدون اینکه اثری از زخم باقی بماند، پس از مدتی درمان می‌شود.

زالوها در افزایش گردش خون و از بین بردن لخته‌های خون مؤثر هستند. به‌همین‌دلیل، جای تعجبی ندارد که برای درمان اختلالات گردش خون و بیماری‌های قلبی-عروقی از زالو استفاده می‌شود.

هنگام تولید برخی از داروها، از موادِ شیمیاییِ گرفته‌شده از بزاق زالو استفاده می‌شود. این داروها برای درمان بیماری‌های زیر کاربرد دارند:

• پرفشاری خون (فشار خون بالا)؛
• رگ‌های واریسی؛
• هموروئید (بواسیر)؛
• مشکلات پوستی؛
• التهاب مفاصل.

آزمایشات بالینی نشان می‌دهد که زالو درمانی روشی مناسب برای بیماری رایج مفصلی آرتروز است. ویژگی‌های ضدالتهابی و بی‌حس‌کنندگی بزاق زالو از درد و حساسیت مفصل صدمه‌‌دیده می‌کاهد.

۲. زالودرمانی برای بیماری قلبی

ازآنجایی‌که زالو می‌تواند در بهبود التهاب و جریان خون مؤثر باشد، درمان خوبی برای بیماران مبتلا به ناراحتی‌های قلبی است. از چند سال گذشته تاکنون، زالو درمانی به گزینه‌ای مناسب برای درمان مبتلایان به اختلال‌های قلبی و بیماری‌های عروقی تبدیل شده است.

---

۳. زالودرمانی برای سرطان

بررسی‌های محققان نشان داده است که بزاق زالو، حاوی بازدارنده‌های تجمع پلاکت‌ها و همچنین آنزیم‌های خاصی است که می‌تواند در درمان برخی از سرطان‌ها به‌کار رود. البته استفاده از زالو درمانی به مبتلایان سرطان خون توصیه نمی‌شود. اما در آزمایش‌ها، زالو درمانی توانسته از سرعت پیشرفت سرطان ریه بکاهد. همچنین در آزمایشی روی حیوانات معلوم شد، تزریق مستقیم بزاق زالو به موش‌ها می‌تواند از تجمع و تکثیر سلول‌های سرطانی پیشگیری کند.

۴. زالو درمانی در بیماران مبتلا به دیابت

پیشرفت بیماری دیابت می‌تواند موجب مشکلات متعددی شود. دیابت در روند جریان خون اختلال و محدودیت ایجاد می‌کند و یا جلوی رسیدن خون به دست و پاها و انگشتان را می‌گیرد. این وضعیت به‌نوبه‌ی خود موجب قطع عضو در افراد مبتلا به دیابت می‌شود. همیشه یکی از نگرانی‌های اصلی میلیون‌ها افراد مبتلا به دیابت در سراسر دنیا، از دست دادن انگشت یا عضوی از بدن‌شان است.

مؤثرترین روش برای متوقف کردن این فرایند، افزایش گردش و رساندن خون به بافت‌های آسیب‌دیده است؛ البته بدون اینکه خطر لخته شدن خون وجود داشته باشد. محققان در آزمایش‌های خود متوجه شده‌اند که زالو درمانی می‌تواند نقش مؤثری در این میان داشته باشد.

ماده‌ی هیرودین موجود در بزاق زالو، خون را رقیق و از لخته شدن آن پیشگیری می‌کند. ازآنجایی‌که خون افراد مبتلا به دیابت غلیظ‌تر است، هیرودین می‌تواند جلوی لخته شده خون را بگیرد و با رقیق کردن خون بیمار، فشار را از روی دستگاه قلبی- عروقی او بردارد. محققان نتایج مثبتی در درمان دیابتی‌ها به‌وسیله‌ی هیرودین مشاهده کردند.

در بررسی جدیدی هم با بهره‌گیری از طب یونانی توانستند مانع از قطع‌شدن پای یک زن ۶۰ ساله‌ی مبتلا به دیابت شوند. اکنون شکل‌های مصنوعی بزاق زالو وجود دارد، اما محققان متوجه شده‌اند که با استفاده از چهار زالو، فقط در یک جلسه‌ی درمانی می‌توان از خطر قطع اندام پیشگیری کرد.

۵. استفاده از زالو در جراحی‌های زیبایی و درمان ریزش مو

زالوها برای نرم نگه‌داشتن بافت‌ها و سرعت درمان پس از جراحی‌های بازسازی صورت، انتخابی عالی و محبوب است. در بررسی‌های گذشته و فعلی، مشخص شده که زالو درمانی نتایج مثبتی در بازسازی بافت‌های بخش‌های جراحی‌شده‌ی بینی، پیشانی، سینه، گونه و انگشتان دست و پا دارد. کارایی زالو درمانی در پیشگیری از انعقاد خون در حین و پس از این جراحی‌ها به بدن کمک می‌کند که به‌طور طبیعی و کاملا درمان شود. حتی برخی از افراد با استفاده از زالو، جریان خون خود را بهبود بخشیده و موفق به درمان ریزش موی سر و طاسی خود شده‌اند.

عوارض احتمالی زالو درمانی

زالو درمانی آسان است و درعین‌حال نسبت به درمان‌های دیگر عوارض جانبی کمتری دارد. اما این نوع درمان بدون خطر هم نیست. از میان این خطرات می‌توان به عفونت باکتریایی که گاهی‌اوقات به دارو نیز مقاوم هستند، اشاره کرد. بنابراین باید از زالوهایی استفاده کرد که در محیط ازپیش‌تعیین‌شده قرار داشته‌ و پرورش یافته‌اند. همچنین افرادی که به‌دلیل بیماری های خودایمنی و عوامل محیطی دچار نقص سیستم ایمنی بدن شده‌اند، مناسب این نوع درمان نیستند.

اگر هنگام زالودرمانی مشکلی پیش بیاید، خون از محل درمان به بیرون تراوش کرده و زخمی که به‌وسیله‌ی دندان‌های زالو ایجاد شده، بسته نمی‌شود. گاهی‌اوقات هم زالوها سعی می‌کنند از نقطه‌ی دیگری از بدن که نیاز به درمان ندارد، خون بمکند. این وضعیت باعث می‌شود، فرد بی‌جهت خون از دست بدهد. گاهی‌اوقات هم افراد به بزاق دهان زالو حساسیت دارند.

افرادی که دچار کم‌خونی و رگ‌های آسیب‌دیده هستند، همچنین افراد زیر ۱۸ سال، زنان باردار و زنان در دوره قاعدگی بهتر است از زالودرمانی استفاده نکنند.

تأیید روزافزون خواص زالو درمانی

برخی از مردم زالودرمانی را به‌عنوان یکی از روش‌های درمانی پزشکی مدرن دوست ندارند. اما تحقیقات بیش از پیش نشان می‌دهد که چرا در طب سنتی، قرن‌هاست که از زالو در مراقبت‌های پزشکی استفاده شده است. محققان هرچه بیشتر به ویژگی‌های خاص بزاق زالو پی می‌برند، بیشتر متوجه می‌شوند که زالودرمانی می‌تواند بیش از آنچه تصور می‌شود، کاربرد داشته باشد.

 

همانطور که میدانید مغز انسان مرکز فرماندهی به کل بدن بوده و کلیه فعالیتهای حسی و حرکتی انسان، در گرو عملکرد طبیعی مغز میباشد. عملکرد طبیعی مغز نیازمند خونرسانی کافی به بافت مغز بوده و این خونرسانی توسط عروق مختلف انجام میشود. در صورتیکه خونرسانی به مغز به هر دلیل آسیب ببیند، عملکرد طبیعی مغز مختل شده و منجر به بروز علایم مختلفی از جمله اختلال تکلم، فلج یک نیمه صورت یا بدن، سرگیجه، اختلال تعادل و یا دیگر علایم میشود.

در واقع به دنبال بسته شدن یکی از رگهای مغز با یک لخته خون و نرسیدن خون به بخشی از مغز، عملکرد آن بخش از مغز مختل شده و سکته مغزی اتفاق می افتد. به این ترتیب فرد مبتلا به سکته مغزی بطور ناگهانی دچار علایمی از قبیل اختلال تکلم، فلج یک نیمه صورت یا بدن، سرگیجه و یا اختلال تعادل میشود.

برای نجات بیمار از این علایم که در صورت عدم درمان مناسب میتواند دایمی شده و بیمار را زمین گیر نماید چه کار باید کرد؟
قدم اول در مواجهه با بیماری که بطور ناگهانی دچار این علایم شده تماس با اورژانس 115 یا رساندن بیمار به نزدیکترین بیمارستان است، چرا که مهمترین مساله در موفقیت درمان در بیماران سکته مغزی، درمان هرچه سریعتر این بیماران است.
درمان استاندارد سکته مغزی در تمام دنیا از جمله ایران استفاده از داروهای حل کننده لخته است. در حال حاضر تنها دارویی که با کمترین عوارض، قابلیت حل کردن لخته در عروق مغز را داراست، دارویی بنام rtPA میباشد. نکته مهم در استفاده از این دارو محدودیت زمانی برای استفاده از داروست. به این معنی که این دارو تنها در صورتی که در سه ساعت اول ( و در شرایط خاص در 4.5 ساعت اول) از شروع علایم بیمار، مورد استفاده قرار گیرد، میتواند با حل کردن لخته ای که منجر به بسته شدن یکی از رگهای مغز شده، باعث باز شدن رگ مربوطه و برقرار شدن خونرسانی طبیعی مغز شده و به این ترتیب باعث بهبودی علایم بیمار گردد.
باید توجه داشت که مقدار داروی فوق هم در درمان بسیار مهم بوده و بر اساس وزن فرد مبتلا محاسبه میشود. بطوریکه مقادیر کمتر از مقدار استاندارد محاسبه شده برای وزن فرد مبتلا، بی اثر بوده و مقادیر بیشتر از حد نیز باعث بروز عوارض خطرناکی از جمله خونریزی در مناطق مختلف بدن میشود.

آیا زالودرمانی میتواند اثر rtPA را در درمان سکته مغزی داشته باشد؟
باید دانست که زالو نوعی کرم بوده که در محیطهای مرطوب زندگی کرده و از خون انسان تغذیه میکند. به این ترتیب به دنبال نزدیک شدن زالو به پوست، زالو با گزش پوست انسان، شروع به مکیدن خون انسان میکند. اما با توجه به اینکه خون به محض خروج از بدن انسان، لخته میشود؛ زالو به محض گزش پوست انسان مقداری از بزاق خود را به آن محل تزریق میکند. در سالهای اخیر اثبات شده که بزاق زالو حاوی مواد ضدانعقاد مختلفی از جمله هیرودین است که این مواد در واقع با ممانعت از لخته شدن خون، باعث میشوند که زالو به راحتی خون را بمکد.

در سالهای اخیر با تحقیقات مختلف مشخص شده که بزاق زالو نه تنها حاوی هیرودین با خاصیت ضدانعقادی است، بلکه حاوی مواد مختلف دیگری با خاصیت حل کنندگی لخته و نیز موادی با خاصیت ضد درد و نیز ضد التهاب میباشد و در واقع این مواد طبیعی بعنوان الگویی برای ساخت برخی داروها مورد استفاده قرار گرفته که در مراحل مختلف تحقیقاتی هستند.

متاسفانه اخیرا عده ای بدون داشتن مطالعات علمی کافی، مدعی درمان سکته های مغزی در ساعات اولیه با زالو شده اند. باید دانست که با توجه به اینکه در بزاق زالو ماده هیرودین وجود دارد که از نظر مولکولی شبیه به هپارین است و از آنجا که هپارین در حال حاضر و بر خلاف گذشته، در ساعات اولیه بروز سکته های مغزی ممنوع بوده و با خطر بالای خونریزی مغزی همراه است؛ استفاده از زالو بعنوان درمان سکته مغزی در ساعات اولیه ابتلا به علایم سکته مغزی، نه تنها یک درمان غیر استاندارد و غیرعلمی بوده و با خطرات و عوارض جبران ناپذیری مثل خونریزی مغزی همراه است، بلکه باعث از دست دادن زمان طلایی سه ساعته برای تجویز درمان استاندارد با rtPA خواهدشد.
لذا باید تاکید کرد که در حال حاضر و با علم امروز تنها درمان علمی، استاندارد و اثبات شده برای سکته های مغزی که میتواند با حل کردن لخته خون موجود در عروق خونرسان مغز باعث برقراری مجدد جریان خون مغز و بهبود علایم بیمار شود، همان rtPA بوده و استفاده از زالو تنها اتلاف وقت و تحمیل عوارض اضافی به بیمار خواهد بود.